Жіктік жалғау – баяндауышқа жалғанып, оны бастауышпен жақ арқылы қиыстыратын жалғау. Сондықтан ол сөз табын таңдамайды. (Личные окончания – присоединяются к сказуемым и связывают его с подлежащим в лице. Поэтому оно не сочетаеися с частями речи).
Мысалы: мен инженер+мін, сен инженер+сің, біз оқушы+мыз, сіздер бара+сыздар т.б.
Жіктік жалғаудың жалғану жолы
(условия присоединения личного окончания)
Жақ (лицо) Есімдік (местоимен) Соңғы дыбыс (последний звук) Жекеше (ед.число) Көпше (множ. число)
Қазақ тілінде сөздер төрт топқа бөлініп жіктеледі
(В казахском языке изменение слов по окончаниям подразделяются на четыре группы)
1. –отыр-тұр-жүр-жатыр- етістіктері мен есімдер, үстеулер баяндауыш болып, жекеше де, көпше де жіктеледі.
(глаголы –отыр-тұр-жүр-жатыр-, именные части речи, наречие будучи сказуемыми, изменяются по окончаниям). Мысалы: мен түр+мын, біз үлкен+біз, сен әдемі+сің, ол отыр+# (3-жақта жалғау жоқ) т.б.
2. Сөздердің жіктелуіне –а-е-й-ып-іп-п – формалы көсемшелер жатады. (Изменяемые слова находятся в форме деепричастия с суффиксами –а-е-й-ып-іп-п-). Мысалы: мен бар+а+мын, сен кел+е+сің, ол ке+е+ді, сен бар+ып+сың, ол кел+іп+ті т.б.
Ерекшелік (особенность): 3-ші жақта -ды-ді-ты-ті- жалғаулары пайда болады.
(В 3-ем лице появляются окончания -ды-ді-ты-ті).
3. Жіктелетін сөздер етістіктің жедел өткен шақ формасына (жұрнақтары –ды-ді-ты-ті )
және шартты рай формасына (жұрнақтары –са-се) жатады.
(Изменяемые слова находятся в форме очевидного прошедшего времени с суффиксами -ды-ді-ты-ті-
и в форме условного наклонения с суффиксами –са-се).
Мысалы: мен айт+ты+м, сен бар+ды+ң, ол бар+ды+#, мен ал+са+м, біз ал+са+қ т.б.
4. Жіктелетін сөздер бұйрық рай формасына жатады. Бұл жіктік жалғаудың 2-ші жақта жекеше түрде жалғауы болмайды.(Изменяемые слова находятся в форме императива. Во втором лице единственного числа личных окончаний не бывает).
1-ші жақтың (лицо) жалғаулары: жекеше түрі –айын-ейін-йын-йін-
көпше түрі — айық-ейік-йық-йік-
2-ші жақта (лицо) жалғаулары жоқ. (не имеет окончания)
3-ші жақтың (лицо) жалғаулары: жекеше,көпше — сын-сін-
Мысалы: мен бар+айын, сен бар+#, ол бар+сын, мен кел+ейін, сен кел+#, ол кел+сін т.б.