Келесі сұрақтарға жауап беремін:
2012 жылдағы ҰБТ-да көшіріп жазды ма?
Бейнебақылау камералар мен металл іздеушілер істеді ме?
Емтиханға дайындық қалай өтті?
Базасын өте өзгертті ме?
ҰБТ-ға телефондарын кіргізіп алуға бола ма?
Қорқынышы болды ма? Оқушылардың көңілі қандай болды?
Сөзсіз, сіздердің 2012ж ҰБТ-ның өтүі туралы білгісі келеді. Кейбiреулер менi бұл туралы толығырақ әңгiмелеуге сұрады (әкімгердің өзі ҰБТ-ны қалай тапсырған екен бәрінің білгісі келеді). Уақыт келді — ой-пікірін жинақтап, 2012ж ҰБТ-ның өтуі туралы жазатын болдым. Жеке дағдымның және сыныптастарымның әңгімелердің негізіне сүйеніп ҰБТ-ға дайындықтан бастап ретімен айтамын.
ҰБТ-ға дайындық.
Мектепте бізді түрліше дайындаған. Дайындалып жүргенде мен дайындыққа ең тиімді әдістерін анықтадым. Сондықтан өзіңіз үшін ең нәтижелі әдістерін бірден таңдап алу тырысыңыз. Әйтпесе, тиімсіз дайындалып, уақытыңыздан айырыласыз.
Оқуға түсетін жерін бірден анықтаңыз. Сізді 10 сыныптан бастап мынаны сұрайды: қайда оқуға түсесіз және ҰБТ-да неше ұпай алғысы келеді. Сіздің мақсаттарыңызға қарай, ата-аналар мен ұстаздар сізден лайықты білімдеріңізді талап етеді. Сондықтан ұстаздар жағынан кінә тағуы әбден ақтаған. Сіз айтқаныңызға жету үшінолар көмек етуге тырысады. Менің жағдайымда (мен колледжге оқуға түсемін деп ойладым) менен биік ұпайларын талап еткен жоқ. Байқау тестілеуде қажетті ұпай жинап алғанда, маған назарылық білдірген жоқ.
Сондықтан, колледжге оқуға түсетін болсаңыз, бірақ басқаларына «университетке түсемін» деп айтсаңыз – өзіңізге нашар қыласыз.
Бөтен және, мүмкін, ең қиын мәселе – өз бетімен әлде көшіріп жазуға ма? Мында әрқайсының таңдау құқысы бар. Мен ҰБТ-ға дайындадым және қорытынды ҰБТ-ға ешбір шпаргалканы алмадым. Мен сыйлаған ұстазым менің менменсушiлiгiме терiс құптады. Осыдан мен таң қалдым.
Ең алдымен оқушыны адалдыққа шақыру ұстаздар тиісті. Көп сыныптастарым телефондарына (оларды қалай кіргізіп алуға болады төмен оқыңыз), шпаргалкалар мен ұстаздардың көмегіне үміттеніп отырды. Бұның бәрі қауіп—қатерлі. Өйткені ұялы байланысы болады деп айтуға қиын (ол туралы да төмен оқыңыз), телефонындағы кодтық шпаргалкалар көмектесе алмайды, өйткені базасын өзгертетін мүмкін (ҰБТ базаның өзгерістер туралы да жазып беремін). Ұстаздардың шынайы көмектескісі келеді, өйткені олар әрқайсының ҰБТ-ның нәтижесі үшін есеп береді, бірақ оларды әдетте аудиторияға кіргізбейді. Жақсысын да сізге олар тілейтін жоқ, тек жеке өзіне байланысты себептермен көмектеседі. Сөйтіп, тек қана өзіңіздің білімдеріне сеніңіз. Бұл нұсқалардың ең сенімдісі. Көшіріп алуға мүмкіндігі болмайды. 2010 жылдағы және одан бұрынырақ болған ҰБТ-ларын салыстырғанда – көшіріп жазуға өте оңай болатын. Бірақ 2012 жылы бәрі басқаша болды.
Шпаргалкаларын алып қояды ма? Көзімше аудиторияда сондай бір адам болды, тапсыратындарды байқап журді, телефондарын алып қойған , шпаргалкаларын да, біреулерден бірнеше рет. Актілер жасалмаған, ешкімді қуып шықпаған, тек қана шпаргалкаларын алып қоятын. «Балалар, шектен шықпандар, сонда мен де сендерді тимеймін» деген ұстанымын алған деп айтуға болады. Бірақ шпаргалкалардың «шектен шықпай» қолдану босқа уақыт өткізу болып шықты.
Көрші партада отырған кыз шпаргалкаларын аяқ арасына тығып қойған. Сорлы, ол сәл тысырдан қорқып отырған. Тек сол қызбен емес, көшіріп алуға тырысқандардың бәрімен осылай болды. Әсіресе, сенің артында «Большой Брат» тұратын болса – сенің әр қимылын жазатын камерасы. Ұялы байланысын тұншықтырғыш құралдар істейді ме және телефонды кіргізіп алуға бола ма? Менің көзімше байланысын тұншықтырды, бірақ байланыс істейтін 15 минуттай аралықтар болған. Кейін мен біліп алдым, солай Қазақстанның барлық аудиторияларда болған. Неге десеңіздер, ұялы байланысын тұншықтырғыш құралдар қызып кетеді, оларға суыну үшін уақыт керек (міне осындай нашар жүйе). Бүгінгі күні ҰБТ тапсыратын барлық жерлерде байланысын тұншықтырғыш құралдары болады. Мен 12 мыңдай адам мекендейтін ауылда тұрамын, бізде де бейнебақылау камералар мен ұялы байланысын тұншықтырғыш құралдарын орнатылды. Оларды емтихан алдында әкеледі. Кірерде бізді металл іздеушімен тексеретін, бірақ олар істемеген. Байқау тестілеулерде металл іздеуші болды, дұрыс істеді де. Кез келген металлды (ұсақ түймелеріне шейін) байқады. Қорытынды ҰБТ-да бізді өте жақсы тексерді, сипалап іздеді, әсіресе жігіттерде қайыстың теріс жағын қарады (онда кейбіреулер телефондарын тыққан). Көзімше бір жігітте қайыстың артында телефонынды тапты да оны арнайы себетке салып қойған. Олардың құқығы болмайды деген пікірінде болсаңыз, жоқ – олардың дұрыс. ҰБТ-ны өткізудің белгілеген талаптар бар. Егер сіз осымен келеспейтін болсаңыз, сізді тексеруіне қарсы болсаңыз — ҰБТ-ны тапсырмаңыз. Бірақ ҰБТ тапсыруға қабыл алсаңыз – сіз дағдылы барлық тексерістерге көнесіз. Сіздің әрқашан да таңдауы бар. Оның үстіне қосамын, телефонды жұқалтырға жасырып буркемелеуге болмайды (жұқалтырдың өзі металл, сондықтан металл іздеуші оған әрекет етеді), резеңкеге де болмайды (ол магнит индукциянды төмендетпейді).
Жалпы айтқанда, бұл өте дамыған технология, ҰБТ-да қолданылатын металл іздеушілер ҰҚК қызметкерлер қару іздегенде қолданылады, сондықтан бәрі сіз ойлағандай оңай емес, алдап алмайсыз. Тәуекелдік етпеңіз. Көзімше ҰҚК-нен екі адам сол нәрсемен тұрды, көп оқушылар ол істемегенінен мәз болды (басқа аудандарда металл іздеушілер істеді және өте көп телефондарын жинап алған). Әрине, алып қойған телефондарын ҰБТ-дан кейін немесе сіздердің ұстаздарына қайтарып береді. Сіздерге бәрібір ҰБТ тапсыруға рұқсат береді.
Камералар.
Камера болды және бүкіл аудитория шолуда болды. Иә-иә «Большой Брат» сізді байқап отыр. Көп оқушылар әуелі бір-бірінен бірдеңені сұрауға қорқып отырды, өйткені бәрі камераға жазылады. Қорықпаңыз: жазуы құралған актілерді дәлелдеу немесе ақтау ушін керек, кейбіреуі көшіріп жазды және оны қызметіне қарай қуып жіберді дегенді дәлелдеу үшін. Біреуі оны ешбір сылтаусыз-ақ қуып жіберді деп айтатын болса, дәлел келтіруге болады. Даулы мәселе шықпаса жазуларын ешкім көтермейді.
ҰБТ-ның базасын өзгертті ме?
Иә. Дұрысы оны сұрақтардың «мазмұндауы» деп атауға болады. Бұрынғы сұрақтар қалды, бірақ оларды басқаша мазмұндаған, сондықтан оларды телефонындағы шпаргалкадан іздеп табуға мүмкіндік болмады (!). Бұл менің «тәубемнің» маңызды бір жағдайы. Қорытынды жасаңыз, мен байқадым: ВКОНТАКТЕдегі сайтының тобында сіздер көбінесе телефоныңызға тест жинақтарының шпаргалкаларын дайындап отырсыз. Мен қорытынды ҰБТ-да осындай шпаргалкалар арқылы жауаптарын іздемедім, көп сыныптастарым Тарих бойынша 3-7 ғана сұрақтарын тапты. Меніңше, базаны 70 пайызға өзгертті. Сондықтан кодтық шпаргалкаларына сенбеңіз, олар байқау тесттер бойынша жасалған. Олардың қорытынды ҰБТ-да болатын тесттермен түп-түбірмен айырмашылығы бар.
Қорқынышы болды ма?
Менің өз басым өз бетімен жазуға дайын болдым, сондықтан қорқынышы болмады. Тынышы кетті. Әйткенмен бізді ҰБТ-ға 2 жыл бойы дайындайтын, әсіресе 11 сынып соған артығымен арналатын болды. Қорытынды ҰБТ-да көптеген оқушылар көшіріп алуға тырысатын болды, сөйлесіп отырды, аудиторияда у-шу болды. Өз бетімен жазғанда бұның бәрі кедергі жасайды. Сыннан өткен көшіру тәсілдердің тек кейбіреулерге ұстаздарға телефон шалуға сәті түсті, олар кішкене көмек берді. Формулдар және тарих бойынша даталар қажет болды. Қалғаны сәтсіздікке ұшырды.
Көп оқушылар, түгелге жуық ата-аналарымен, ағаларымен келді. Менің ата-анам үйде қалды, өйткені олар бәрібір маған көмектесе алмайды, аудиториядан оларға телефон шалғым келмеді, мен рухани әзір болдым. Олардың келуіне мен қарсы болдым, өйткені ата-анам келсе, мен уайымдайтын едім. Оларға ұзақ уақыт далада күтіп тұру не ушін? Өз ата-аналарды аяңыз. Шоу немесе үлкен трагедия жасау керек жоқ. Көп көңіл аудармасаңыз, аз уайымдайтын боласыз.
Тынышсыздану – ең негізгі жау. Ата-аналары сізді үйде күтіп отырсын немесе ҰБТ-ның аяқталуына келсін. Аяқ кезінде көп оқушылар жылап шықты, өйткені ҰБТ-ны нашар тапсырғанды немесе керекті ұпай жина алмағанды білген. Нәтижелерін 3 сағаттан кейін жариялады.
Нәтижелерін жариялағаннан соң мынасы аңық болды: жеке адамдар ғана өз білімдерін ақтаған. Көп қыздар жылаған, жігіттер бәрін теуіп тұрды (балағат сөздер мен қарғыстар болжағыс шамасында). База өзгертілген болатын. Бақытыма, мен өз онша биік емес ұпайларын ақтадым: егер бұрынырақ байқау тестілеуде мен 72-80 ұпай жинайтын болсам, қорытынды ҰБТ-да мен 72 ұпай жинадым, қазақ тілін есептемесе – 61. Қазақ тілін 3-ке тапсырдым, өйткені оны мүлдем оқымадым: неге, оны бәрібір күәлігінде ескермейді? Әрине, қазақ тілінді өзіңіз үшін білу өте пайдалы, өйткені ол мемлекеттік тіл. Қызығы неде, көптеген мектеп бітірушілер ЖОО-ға оқуға түсті, өйткені барша Қазақстанның оқушылар ҰБТ-ны нашар тапсырған шығар. Бір қызға менің көзімше ҰБТ-ның дайын жауаптарын әкеліп берді, мүмкін оның ата-анасы (салық басқармасында жұмыс істейтін) едәуір тырысты, баланың жалған болашағы үшін ақша төлеген. Осылай Қазақстанның «таланттар» туатын шығар.
Қорытындыны тақырға отырғызамын:
Кодтық шпаргалкаларынан көшіріп жаза алмайсыз, өйткені базаны өзгертеді;
Байланысын тұншықтырады, бірақ 15 минуттай аралығы бар;
Телефон мен шпаргалкаларын көріп қалғанда актілер жасалмайды;
Металл іздеушілер істемейді;
Камералар болып істейді;
Ұстаздар көмектесе алмайды;
Сіз тынышсызданасыз, әсіресе көшіріп жазуға тырыссаңыз.
Толықтырамын, бұл – 2012 жылының нәтижесі. Әр мектепте ҰБТ өтуінің дербес өзгешеліктер болады, металл іздеушілер де істейді шығар, актілер жасап та қуып жіберуі мүмкін. Сондықтан, жақсы негiз бере алатын жалғызы – сіздің өз білімдеріңіз. Олар сізге көмектеседі. Қалғаның бәрі өте сенімсіз.
Тағы айтатыным бар: ҰБТ-ның нәтижесі және біліміңіз сізге бақыт пен жетістіктің кепілдігін бермейді. ҰБТ-ны нашар тапсырып, мен колледжге оқуға түстім. Бірақ мен 11 сыныпта оқып жүргенде, тұрақты табыс келтіретін бірнеше ақпараттық жобаларын жасадым, және өзімнің-өзіне жұмыс істеймін. Көптеген дарынды адамдар, Марк Цукерберг (Facebook жасаушы), Стив Джобс (атақты Apple жасаушы) сияқты адамдар ЖОО бітірмей – өмір бойы қалаулы ісімен айналысты. Сондықтан ҰБТ мен университеті сіздің өміріңізде онша маңызды емес.